Nasza wystawa bierze swój początek w inten­syw­nym artystycz­nie i politycz­nie okresie schyłku lat 50. XX wieku. To przełomowy moment w historii awan­gar­dowej sztuki w Japonii gdy pojawiają się całkowicie nowe formy i strategie, które szybko zyskują ponad­lokalny rozgłos. Od kilku lat działa już aktyw­nie grupa artystyczna Gutai, której członkowie w oryginalny sposób rozwijają doświadczenie action pain­ting Pol­locka i fran­cuskiego infor­melu. Obraz malar­ski zyskuje nowy, czasoprzestrzenny wymiar – malar­ski gest roz­wija się w roz­budowane często akcje, które uwalniają sie od tradycyj­nego for­matu obrazu. To również czas gorący politycz­nie. Wiosną 1960 roku w Tokio wybuchły wielotygo­dniowe zamieszki prze­ciwko ratyfikacji trak­tatu bezpieczeństwa między Japonią a Stanami Zjed­noczonymi, które zakończyły się zabiciem jed­nego z demon­strantów. Dla artystów, którzy również brali udział w protestach, wydarzenia te były jednym z impulsów do rozwinięcia bar­dziej radykal­nych działań w prze­strzeni publicz­nej. Uwol­niony wówczas, neo­dadaistyczny duch „anty sztuki” przekraczał roz­wijane przez Gutai idee for­mal­nych eks­perymentów na rzecz real­nego działania – akcji o wyrazistym, prowokacyj­nym charak­terze, pełnym społeczno-politycznych kon­tekstów. Na tej fali powstało wiele mniej lub bar­dziej for­mal­nych kolek­tywów uprawiających „sztukę w akcji”. Przybierały on zarówno charak­ter staran­nie planowanych, ulicz­nych inter­wen­cji jak w wypadku grupy Hi Red Center, jak i rytual­nych spek­takli w galeriach oraz prze­strzeni publicz­nej realizowanych przez Zero Dimen­sion (Zerojigen). Kluczowymi elemen­tami wyróżniającymi praktykę akcjonistów japońskich było integralne i organiczne wpisanie w ich działania doświadczenia cielesności oraz specyfiki miej­sca akcji.

Temu ruchowi towarzyszył Minoru Hirata, urodzony w 1930 roku fotorepor­ter, wpółpracujący z wieloma, również wysokonakładowymi, japońskimi magazynami. Od końca lat 50. Hirata przyglądał się dynamicz­nie rozwijającej się scenie sztuki awan­gar­dowej i z czasem stał się zaufanym fotografem artystów, towarzyszącym z aparatem w ich naj­bar­dziej znanych dziś i radykal­nych akcjach. Jego fotografie, publikowane w ówczesnej prasie nie tylko promowały performatywną i ulotną „sztukę w akcji”, ale przede wszyst­kim współkreowały jej obraz, co wydaje się szczególnie istotne z dzisiej­szego, historycz­nego punktu widzenia. Kadrowane z wielką intuicją zdjęcia Hiraty oddają surrealistyczną aurę działań Hi Red Center, ale też napięcie i stany zagrożenia towarzyszące choćby ulicz­nym akcjom Kolek­tywu Kumo. Fotografie te w nie­zwykle sugestywny sposób dokumentują jeden z naj­bar­dziej niezwykłych i oryginal­nych epizodów w historii awan­gar­dowej sztuki japońskiej, który do dziś zachowuje inspirującą moc. Dorobek Hiraty dopiero w ostat­nich latach został przy­po­mniany poprzez publikacje książkowe i wystawy, i również od nie­dawna jest szerzej prezen­towany poza Japonią.

Wystawa w Rastrze jest próbą powiązania działalności akcjonistów z lat 60. z pracami młodego pokolenia artystów japońskich, którzy również podejmują, w całkowicie odmien­nej historycz­nie i artystycz­nie sytuacji, ideę zbliżenia sztuki do rzeczywistości poprzez działania per­for­matywne i eksploatację prze­strzeni publicz­nej. W pracach Ei Arakawy, Yukiego Okumury i Kokiego Tanakiego można odnaleźć echa działań sprzed półwiecza, ale zarazem, jak sami artyści przyznają, powrót do do tam­tych doświadczeń nie dokonywał się dotąd w sposób naturalny i bezpośredni lecz poprzez historię zachod­niej sztuki. Arakawa i Tanaki mieszkają i pracują na codzień w Stanach Zjed­noczonych, a ich prace powstają przede wszyst­kim w kontekście współczesnej, global­nej, post­kon­cep­tual­nej sztuki. Nawiązania do prak­tyk grupy Gutai obecne w perof­men­sach Arakawy (choćby włączanie ich obrazów jako aktorów do własnych akcji), czy rysunki Tanakiego przywołujące kluczowe kadry japońskiej sztuki kon­cep­tual­nej i akcyj­nej lat 60. i 70. (w tym rysunki na pod­stawie zdjęć Hiraty) są zarazem dowodem inten­syw­nej pracy młodych artystów nad odbudowaniem prze­rwanej tradycji artystycz­nej. Każdy z nich roz­wija przy tym swoją własną filozofię działania.

Arakawa, uczestnik m.in. głośnej wystawy „Younger Than Jesus” w nowojor­skim New Museum (2009), kon­cen­truje się na działaniach per­for­matyw­nych o istot­nym wymiarze społecznym, w których uczestniczą na ogół jego znajomi artyści, a całość ma często charak­ter zbiorowej manifestacji twórczej. Eks­presja grupy w opozycji do statycz­nego dzieła, np. obrazu, jako wyniku indywidual­nego gestu artysty jest jednym z kluczowych kwestii rozważanych przez Arakawę.

Okumura – autor filmów, fotografii, rysunków i reżyserowanych staran­nie per­for­mensów z udziałem specjal­nie zapraszanych aktorów, kreuje figurę człowieka-labiryntu i fascynuje się kwestią komunikacji – pomiędzy różnymi językami, pomiędzy artystą a publicznością, ale również różnymi kon­wen­cjami nar­racji i eks­presji artystycz­nej. Medium jed­nego z ostat­nich per­for­mensów Okumury jest profesjonalny aktor rakugo – odmiany tradycyj­nej japońskiej sztuki komediowej.

Tanaka, który w przyszłym roku będzie reprezentować Japonię na bien­nale sztuki w Wenecji, eks­ploruje przestrzeń prywatną i publiczną aranżując i dokumentując krótkie, proste sytuacje. Zwyczajne gesty i przed­mioty ustawiane przez artystę w odwrot­nym lub nieco absur­dal­nym porządku odczarowują logiczny porządek rzeczy. „Rzeczywistość składa się z abs­trak­cyj­nych rzeczy i momentów’ – kon­kluduje artysta w jednym swoich tekstów, naprowadzając na trop alter­natyw­nej lek­tury otaczającego nas świata.

Zestawione razem, fotografie Minoru Hiraty oraz sytuacje, filmy i dokumen­tacje autor­stwa Arakawy, Okumury i Tanakiego stanowią w naszym prze­konaniu intrygujący i inspirujący punkt wyjścia do dys­kusji na temat aktualności i efektywności strategii per­for­matyw­nych, różnych możliwych form działania wobec fizycz­nej i politycz­nej prze­strzeni miasta, ale również wobec… historii sztuki. Te kwestie wydają się szczególnie ciekawe tu i teraz, w Polsce, w War­szawie, gdzie jesteśmy świadkami i uczest­nikami różnych, artystycz­nych i politycz­nych „gier ulicznych” i gdzie tradycja awan­gar­dowych prak­tyk per­for­matyw­nych lat 60. i 70. XX w, nie jest jesz­cze historią lecz przed­miotem żywej dys­kusji i negocjacji.

Wystawa „HIRATA ARAKAWA OKUMURA TANAKA” jest wynikiem współpracy nawiązanej pod­czas projektu Villa Tokyo (www.​vil​laraster.com), który odbył się w listopadzie 2011 w Tokio. Jest realizowana we współpracy z galeriami Taka Ishii Gal­lery, Misako & Rosen i Aoyama Meguro oraz dzięki wspar­ciu Miasta St. Warszawy.